Το επί της οδού Μιχαήλ Λιβανού 51 κτήριο στη πρωτεύουσα της νήσου Χίου, στο οποίο στεγάζεται το Κοινωφελές Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» – Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης, αποτελεί χαρακτηριστικό μνημείο αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα.
Η γεωγραφική γειτνίαση της Χίου με την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη – μεγαλουπόλεις, με τις οποίες το Αιγαιοπελαγίτικο νησί συνδεόταν μακροχρόνια με ισχυρότατους ιστορικούς, θρησκευτικούς, εμπορικούς κ.α. δεσμούς – άσκησε έντονη επιρροή στην αρχιτεκτονική της Χίου. Σ, αυτό συνέβαλε και η πολυπληθής Χιακή παρουσία και δραστηριότητα στα μεγάλα οικονομικά κέντρα της εποχής, όπως το Λονδίνο, η Οδησσός, η Αλεξάνδρεια, το Λιβόρνο, η Τεργέστη, το Μάντσεστερ, το Λίβερπουλ και η Μασσαλία.
Το οικόπεδο, επί του οποίου οικοδομήθηκε το κτήριο που στεγάζει σήμερα το Ίδρυμα, ανήκε στο Χιώτη Γεώργιο Μιχαληνό, επιφανή πλοιοκτήτη, ο οποίος το έδωσε προίκα στην θυγατέρα του Μαριέττα, όταν παντρεύτηκε τον Θεοδόση Μ. Ζυγομαλά, γιο του επίσης Χιώτη εμπόρου και πλοιοκτήτη Μικέ Ζυγομαλά. Χρονολογία ανέγερσης θεωρείται το 1888, έτος τέλεσης των γάμων της Μαριέττας με τον Θεοδόση. Τα αρχικά του Θεοδόση Ζυγομαλά (Θ.Μ.Ζ) κοσμούν τον ζωγραφικό διάκοσμο της οροφογραφίας της τραπεζαρίας.
Ακολουθώντας τις τάσεις της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, το κτήριο κοσμείται με ένα επιβλητικό ιωνικό πρόπυλο και έξοχες μαρμάρινες ημικυκλικές κλίμακες, πιθανότατα από Πεντελικό μάρμαρο, στοιχεία που παραπέμπουν στον Αθηναϊκό νεοκλασικισμό και τον ευρωπαϊκό εκλεκτικισμό.
Στο ισόγειο, το κτήριο έχει ανοίγματα με χαμηλωμένα τόξα και τονισμένη κλείδα με πέτρινα πλαίσια και περίτεχνα κιγκλιδώματα, ενώ, στον όροφο, τα ανοίγματα έχουν νεοκλασικά χαρακτηριστικά και αναλογίες. Το πλαίσιο των παραθύρων διαμορφώνεται με παραστάδες που φτάνουν μέχρι το δάπεδο και σχηματίζουν ποδιά, ενώ τα ανοίγματα στέφονται με γείσο.
Στο εσωτερικό του ορόφου εντυπωσιάζουν τα μαρμάρινα τζάκια, στα οποία έχουν ενσωματωθεί χυτοσιδηρές εστίες για καύση λιθάνθρακα. Οι εσωτερικές δίφυλλες ταμπλαδωτές πόρτες, με νεοκλασικής εμπνεύσεως πλαίσια, προσδίδουν αρχοντιά και μεγαλοπρέπεια στο χώρο.
Ιδιαίτερη προσοχή είχε δοθεί στα δωμάτια του προσωπικού, όπως συνηθιζόταν στις επαύλεις εκείνης της εποχής. Άξια μνείας είναι η ύπαρξη πίνακα ηλεκτρομαγνητών για την επικοινωνία με το βοηθητικό προσωπικό, το εσωτερικό πηγάδι και το πλυσταριό εξωπλισμένο με σύστημα θέρμανσης του νερού.
Το 1916, η οικία πουλήθηκε στον Μιχαήλ Γ. Λιβανό, μεγαλύτερο αδελφό του Καρδαμυλίτη εφοπλιστή Σταύρου Λιβανού. Ο νέος ιδιοκτήτης πρόσθεσε την βόρεια βεράντα, η οποία χαρακτηρίζεται από τοξοστοιχία με έντονες σκοτίες, χτισμένη από τη χαρακτηριστική κόκκινη πέτρα από το Λατόμι, Χίου. Την ίδια περίοδο προστέθηκε το καινοτόμο, για την εποχή, κλειστό αμαξοστάσιο επί της οδού Κόκκαλη καθώς και η σέρα.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, η οικία, κείμενη εντός του «τριγώνου» του γερμανικού στρατοπέδου, επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία του Γερμανού Διοικητή. Μεταπολεμικά, γύρω στα 1949, ο Γεώργιος Μιχ. Λιβανός αγόρασε το προς ανατολάς όμορο οικόπεδο ενοποιώντας το με την ήδη υπάρχουσα ιδιοκτησία.
Το 1964, με τον θάνατο του Γεωργίου Μιχ. Λιβανού, το «Λιβανούδικο», όπως είχε επικρατήσει ν’ αποκαλείται το κτήριο, κληροδοτήθηκε στην αδελφή του Ευγενία, σύζυγο ήδη από το 1935 του βιομήχανου Αναστ. Παπαστράτου.
Το 2004, ο Καρδαμυλίτης εφοπλιστής Καπτ. Παναγιώτης Ν. Τσάκος και η σύζυγος του ιατρός Ειρήνη Σαρόγλου-Τσάκου, γοητευμένοι από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και την ιστορία του κτηρίου, προέβησαν στην αγορά του. Η, με σεβασμό στην ιστορία, εκ βάθρων ανακαίνιση του, απέσπασε σχετική εύφημο μνεία από την Europa Nostra, στα πλαίσια των European Union Prize for Cultural Heritage awards του 2014.
Το Κοινωφελές ‘Ιδρυμα «Μαρία Τσάκος» – Διεθνές Κέντρο Ναυτικής ‘Ερευνας και Παράδοσης επιδιώκει, με την ευγνωμοσύνη που αδιάλειπτα εκφράζει ο Ιδρυτής του Καπτ. Παναγιώτης Τσάκος γιά τα όσα η θάλασσα και οι άνθρωποί της προσφέρουν, την επίτευξη ευγενών στόχων προαγωγής της Ναυτιλίας, προώθησης της έρευνας και τεχνολογίας, μελέτης, προστασίας και συντήρησης των ναυτικών παραδόσεων της Χώρας, προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος, κοινωνικής προστασίας και ευημερίας των ναυτικών και άλλων παρεμφερών στόχων ανθρωπιστικής σημασίας και σπουδαιότητας.
Στη συνέχεια και με γνώμονα το όραμα του Καπτ. Παναγιώτη Ν. Τσάκου για την διατήρηση και προαγωγή της Ελληνικής ναυτικής παράδοσης και ναυτοσύνης, μέσῳ της συνεχούς προτροπής των νέων ν’ ακολουθήσουν το ναυτικό επάγγελμα, ιδρύθηκε, στο σπίτι της θυγατέρας του Μαρίας στα Καρδάμυλα, το «Σπίτι της Μαρίας – Στέγη παιδείας και πολιτισμού» – ένας πυρήνας μάθησης και προόδου που, σκοπεύοντας στην αριστεία, προσφέρει στους νέους που φιλοξενεί εφόδια γιά μία πετυχημένη σταδιοδρομία ιδίως στα θαλάσσια έργα.
Το ίδιο όραμα ενέπνευσε και παρώτρυνε την ίδρυση, επίσης στην Χίο το 2018, του Λυκείου «Τσάκος Ελληνικά Εκπαιδευτήρια Ναυτικών Σπουδών (TEENS)», του πρώτου στην Ελλάδα, ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού, Πρότυπου Επαγγελματικού Λυκείου Ναυτικής κατεύθυνσης. Στο ΤΕΕΝS, νέοι απ’ όλη την Ελλάδα καλλιεργούν, μέσῳ ενός υψηλών προδιαγραφών επιπέδου παιδείας και τεχνικο-επαγγελματικής εκπαίδευσης, ικανότητες και δεξιότητες τέτοιες ώστε και τη Ναυτιλία να υπηρετούν επάξια και την Ελληνική κοινωνία παντοειδώς να ωφελούν.
